ĐỀ XUẤT ÁP THUẾ 20% TRÊN LÃI BÁN CHỨNG KHOÁN - GÓC NHÌN KHÁCH QUAN LIỆU CÓ KHẢ THI?

Tuy nhiên, với vai trò là một nhà đầu tư và hoạt động tài chính lâu năm trên thị trường chứng khoán trong nước và quốc tế, tôi xin phép đưa ra một phân tích chuyên sâu, đồng thời cùng có cái nhìn khách quan rằng đề xuất này là bất hợp lý trong bối cảnh hiện tại của Việt Nam là như thế nào. Để cùng làm rõ những rủi ro mà mức thuế này mang lại, đặc biệt khi nền kinh tế và thị trường chứng khoán Việt Nam còn chưa đạt ngưỡng minh bạch, chưa đủ mạnh, thu nhập từ chứng khoán chưa cao, và số lượng nhà đầu tư chưa đáp ứng kỳ vọng.
 
Về bối cảnh kinh tế và thị trường chứng khoán Việt Nam: Việt Nam hiện là một nền kinh tế mới nổi với tốc độ tăng trưởng ấn tượng, nhưng thị trường chứng khoán vẫn đang trong giai đoạn phát triển chưa mạnh, còn ì ạch. Sàn Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) và Sàn Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) là hai nền tảng chính, nhưng thị vẫn đang đối mặt với nhiều hạn chế như:

• Thanh khoản thấp: Khối lượng giao dịch hàng ngày chưa đủ lớn để đảm bảo một thị trường sôi động.
• Minh bạch hạn chế: Vẫn còn tồn tại những vấn đề về quản trị doanh nghiệp và công bố thông tin.
• Quy mô nhỏ: Số lượng công ty niêm yết còn ít so với các thị trường phát triển.

Theo số liệu từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, đến quý 2 năm 2025, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán tại Việt Nam chỉ khoảng 10 triệu, chiếm chưa đến 10% dân số. Con số này cho thấy thị trường chưa thu hút được sự tham gia rộng rãi, và mục tiêu phát triển một thị trường chứng khoán mạnh mẽ, minh bạch vẫn còn xa vời.
 
Với đề xuất thuế 20% trên lãi bán chứng khoán liệu có khả thi? 
Đề xuất áp thuế 20% trên lợi nhuận từ việc bán chứng khoán hàng năm có nghĩa là bất kỳ nhà đầu tư nào kiếm được lợi nhuận từ cổ phiếu sẽ phải nộp 20% khoản lợi nhuận đó dưới dạng thuế. Dưới đây tôi xin phân tích một vài chi tiết về những bất cập của đề xuất này: 

1. Tác động tiêu cực đến hành vi nhà đầu tư

Mức thuế 20% có thể làm giảm đáng kể động lực tham gia thị trường chứng khoán, đặc biệt đối với nhà đầu tư cá nhân – nhóm chiếm phần lớn tại Việt Nam. Theo khảo sát từ Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), lợi nhuận trung bình hàng năm của nhà đầu tư cá nhân chỉ dao động từ 10-15%, thậm chí các nhà đầu tư chuyên nghiệp cũng chỉ đặt kỳ vọng ngưỡng lợi nhuận 20%/ Năm. Nếu áp dụng thuế 20%, một nhà đầu tư kiếm được lợi nhuận 10% sẽ phải nộp 2% thuế, khiến lợi nhuận ròng chỉ còn 8%. Trong trường hợp xấu hơn, nếu lợi nhuận kỳ vọng thấp hơn 20%, mức thuế này thậm chí có thể vượt quá lợi nhuận, khiến việc đầu tư chứng khoán trở nên không còn hấp dẫn.Hậu quả là nhà đầu tư có thể rút khỏi thị trường và chuyển sang các kênh đầu tư khác như:

• Tiền số (cryptocurrency): Với tính chất ít chịu sự kiểm soát thuế và tiềm năng lợi nhuận cao (dù rủi ro lớn).
• Bất động sản: Một kênh truyền thống với thuế suất thấp hơn hoặc dễ lách luật hơn ( Nhưng cũng đang được đề xuất áp thuế 20% trên/ lợi nhuận chuyển nhượng)
• Gửi tiết kiệm: Lãi suất 5-6% không rủi ro có thể trở thành lựa chọn an toàn hơn.( nhưng chưa trừ lạm phát)

2. Cản trở sự phát triển của thị trường chứng khoán :

Thị trường chứng khoán Việt Nam cần sự tham gia đông đảo để tăng thanh khoản và thúc đẩy sự phát triển. Tuy nhiên, mức thuế 20% có thể khiến nhà đầu tư, bao gồm cả nhà đầu tư nước ngoài, e ngại. Điều này làm giảm dòng vốn chảy vào thị trường, gây khó khăn cho các doanh nghiệp muốn huy động vốn thông qua phát hành cổ phiếu. Trong dài hạn, thị trường có thể bị đình trệ, không đạt được mục tiêu trở thành một kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế. 

3. Thu nhập từ chứng khoán chưa cao:

Nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ tại Việt Nam không đạt được lợi nhuận cao từ chứng khoán như đã nói ở trên, thậm chí đại đa số nhà đầu tư thua lỗ trầm trọng sau 2 năm đầu tư và rời bỏ thị trường. Dữ liệu từ các công ty chứng khoán cho thấy hơn 60% nhà đầu tư cá nhân có lợi nhuận dưới 10% mỗi năm. Với mức thuế đề xuất là 20%, nếu được áp dụng, thì phần lợi nhuận còn lại sau thuế trở nên quá nhỏ, không đủ để bù đắp rủi ro và công sức bỏ ra. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu đề xuất này có thực sự phù hợp khi thu nhập từ chứng khoán chưa phải là nguồn thu lớn đối với đa số nhà đầu tư? 

4. . So sánh với các thị trường quốc tế: 

Khi đặt trong bối cảnh quốc tế, mức thuế 20% có vẻ quá cao đối với một thị trường đang phát triển như Việt Nam:

• Hoa Kỳ: Thuế thu nhập vốn dài hạn dao động từ 0% đến 20%, nhưng áp dụng theo bậc thu nhập, với nhiều ưu đãi cho nhà đầu tư nhỏ lẻ.
• Singapore: Không đánh thuế thu nhập vốn từ chứng khoán, giúp thị trường này trở thành trung tâm tài chính hàng đầu.
• Thái Lan: Miễn thuế lợi nhuận từ bán cổ phiếu niêm yết, khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư.

So với các quốc gia này, mức thuế 20% của Việt Nam không chỉ cao mà còn thiếu linh hoạt, không phân biệt giữa nhà đầu tư nhỏ lẻ và nhà đầu tư lớn, cũng như không ưu tiên đầu tư dài hạn – yếu tố quan trọng để ổn định thị trường. 

5. Nguy cơ kinh tế và hệ thống tài chính 

Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc huy động vốn cho doanh nghiệp và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nếu áp thuế 20%, dòng vốn vào thị trường có thể giảm, ảnh hưởng đến khả năng mở rộng của doanh nghiệp và làm chậm tăng trưởng kinh tế. Hơn nữa, việc nhà đầu tư chuyển sang tiền số – một kênh đầu tư biến động mạnh và ít được kiểm soát – có thể gia tăng rủi ro tài chính, đe dọa sự ổn định của hệ thống. 

6. Không giải quyết được gốc rễ vấn đề, thuế chồng thuế:

Đề xuất này dường như chỉ tập trung vào việc tăng thu ngân sách mà không giải quyết các vấn đề cốt lõi của thị trường chứng khoán Việt Nam: thiếu minh bạch, quản trị yếu, và quy mô nhỏ. Một mức thuế cao không giúp thị trường trở nên mạnh mẽ hơn, mà ngược lại, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng hiện tại. Trong khi chính sách thuế thu nhập cá nhân gần đây tại Việt Nam được thay đổi và áp dụng triệt để, thì việc nếu áp dụng thu thuế 20% trên lợi nhuận giao dịch chứng khoán thì tình trạng thuế chồng thuế diễn ra, khiến nhà đầu tư đóng 2 lần thuế - thuế lãi chứng khoán và thuế thu nhập cá nhân. Đó là điều bất cập.
Dựa trên những chia sẻ phân tích như trên, tôi cho rằng đề xuất áp thuế 20% trên lãi bán chứng khoán là không hợp lý trong bối cảnh hiện tại của Việt Nam. Thay vì áp dụng một mức thuế cứng nhắc và cao như vậy, Bộ Tài Chính có thể cân nhắc các giải pháp thay thế như sau:

1. Thuế suất theo bậc: Áp dụng mức thuế khác nhau dựa trên lợi nhuận hoặc thời gian nắm giữ chứng khoán. Ví dụ, miễn thuế cho lợi nhuận dưới 10% hoặc giảm thuế cho nhà đầu tư dài hạn.
2. Ưu đãi nhà đầu tư nhỏ lẽ: Miễn thuế cho các nhà đầu tư có lợi nhuận thấp để khuyến khích sự tham gia của nhóm này.
3. Tăng minh bạch và quản lý: Đầu tư vào cải thiện hệ thống giám sát, nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp thay vì chỉ tăng thuế.
4. Học hỏi quốc tế: Tham khảo mô hình thuế của Singapore hoặc Thái Lan để tạo môi trường đầu tư hấp dẫn hơn.
5. Áp dụng một hình thức thu thuế TNCN: Là phương án tốt nhất mà thị trường VN nên áp dụng, các nhà đầu tư sẽ tự động được tính thuế và khấu trừ dựa trên mức lãi và thu nhập từ GDCK, và các sàn sẽ là đơn vị thao tác này.

Có thể thấy rằng, với đề xuất áp thuế 20% trên lãi bán chứng khoán của Bộ Tài Chính Việt Nam có thể mang lại nguồn thu ngắn hạn, nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sự phát triển dài hạn của thị trường chứng khoán và nền kinh tế. Với một thị trường chưa minh bạch, chưa mạnh, thu nhập từ chứng khoán còn thấp và lượng nhà đầu tư chưa đạt kỳ vọng, mức thuế này có thể đẩy nhà đầu tư rời bỏ chứng khoán để tìm đến các kênh khác như tiền số, gây ra những hệ lụy không mong muốn. Vì vậy, cần một cách tiếp cận linh hoạt, thấu đáo hơn, vừa đảm bảo nguồn thu ngân sách vừa hỗ trợ sự phát triển bền vững của thị trường tài chính Việt Nam.