BONG BÓNG AI VÀ NỖI LO KHỦNG HOẢNG KINH TẾ: LỊCH SỬ DOTCOM CÓ LẶP LẠI?

Sự trỗi dậy thần tốc của Trí tuệ nhân tạo (AI) trong những năm gần đây đã khuấy động thị trường tài chính toàn cầu, tạo ra một làn sóng đầu tư khổng lồ gợi nhớ về thời kỳ hưng phấn cuối những năm 1990. Các cổ phiếu công nghệ, đặc biệt là những công ty liên quan đến chip bán dẫn, mô hình ngôn ngữ lớn và cơ sở hạ tầng đám mây, đã chứng kiến mức tăng trưởng vốn hóa thị trường phi thường. Điều này tất yếu dẫn đến một câu hỏi cấp bách: Liệu chúng ta có đang chứng kiến một bong bóng AI nguy hiểm, có nguy cơ vỡ tung và đẩy nền kinh tế vào một cuộc khủng hoảng mới, tương tự như thảm họa bong bóng dotcom?

Trong bối cảnh lo ngại và đồn đoán ngày càng gia tăng, quan điểm từ các nhà hoạch định chính sách tiền tệ hàng đầu trở nên đặc biệt quan trọng. Mới đây, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), ông Jerome Powell, đã đưa ra những nhận định then chốt, vạch rõ ranh giới khác biệt giữa cơn sốt AI hiện tại và bong bóng đầu cơ gần một phần tư thế kỷ trước. Tuy nhiên, ông cũng không quên đưa ra những cảnh báo thận trọng về những rủi ro tiềm ẩn. Bài viết này sẽ phân tích sâu quan điểm của FED, đối chiếu với các ý kiến thị trường khác, để làm rõ bản chất của làn sóng AI và tác động của nó đến ổn định kinh tế vĩ mô.

Quan điểm của FED: Tại sao AI không phải là bong bóng dotcom

Khi được hỏi về nguy cơ lặp lại lịch sử, ông Jerome Powell đã thẳng thắn phủ nhận việc AI đang tạo ra một kịch bản bong bóng tương tự như cuối thập niên 1990. Sự khác biệt cốt lõi, theo ông, nằm ở bản chất của các doanh nghiệp dẫn dắt thị trường.

Vào thời kỳ dotcom, thị trường bị chi phối bởi sự kỳ vọng thái quá. Vô số công ty được định giá hàng tỷ đô la chỉ dựa trên một ý tưởng, một tên miền ".com" mà không hề có lợi nhuận, thậm chí không có doanh thu hay mô hình kinh doanh rõ ràng. Đó là một kỷ nguyên được xây dựng trên "hy vọng" thay vì "giá trị thực".

Ngược lại, làn sóng AI hiện tại được dẫn dắt bởi những gã khổng lồ công nghệ đã có nền tảng vững chắc. Các công ty này không chỉ bán kỳ vọng; họ đang thực sự tạo ra sản phẩm, dịch vụ và quan trọng nhất là lợi nhuận khổng lồ. Ông Powell nhấn mạnh rằng những công ty dẫn đầu làn sóng AI thực sự có mô hình kinh doanh rõ ràng và đang tạo ra giá trị thực cho nền kinh tế. Các khoản đầu tư vào AI, phần lớn, không phải là đầu cơ thuần túy mà dựa trên dòng tiền thực tế từ hoạt động kinh doanh cốt lõi.

Những yếu tố thực chất củng cố làn sóng đầu tư AI

Phân tích của Chủ tịch FED chỉ ra hai trụ cột cơ bản giúp phân biệt làn sóng AI với các bong bóng đầu cơ trong quá khứ: lợi nhuận đã được chứng minh và động lực tăng trưởng thực tế.

Lợi nhuận và mô hình kinh doanh bền vững

Không giống như các startup dotcom "đốt tiền" không có điểm dừng, các công ty đầu tàu AI hiện nay có bảng cân đối kế toán cực kỳ lành mạnh. Nvidia, ví dụ điển hình, không chỉ bán một "tầm nhìn" về AI; họ bán các đơn vị xử lý đồ họa (GPU) vật lý, thành phần cốt lõi để xây dựng và vận hành các mô hình AI. Nhu cầu thực tế và cấp bách này đã tạo ra doanh thu và lợi nhuận tăng trưởng theo cấp số nhân.

Tương tự, Microsoft, Google hay Amazon không đầu tư vào AI một cách mù quáng. Họ tích hợp AI vào các dịch vụ đám mây (Azure, GCP, AWS) vốn đã sinh lợi, tạo ra các gói dịch vụ cao cấp hơn và thu hút thêm khách hàng doanh nghiệp. Các khoản đầu tư này dựa trên chiến lược kinh doanh cụ thể, nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh và mở rộng thị phần, thay vì chỉ là một canh bạc đầu cơ vào một công nghệ chưa được kiểm chứng.

AI là động lực tăng trưởng thực, không chỉ là kỳ vọng

Khác biệt thứ hai là tác động của AI đến kinh tế đã bắt đầu hiển hiện, không còn là lý thuyết. Các doanh nghiệp trong nhiều lĩnh vực, từ y tế, tài chính, sản xuất đến logistics, đang ứng dụng AI để tối ưu hóa quy trình, cắt giảm chi phí và tạo ra các sản phẩm mới. AI không chỉ là một khái niệm trên giấy; nó đang trở thành một công cụ sản xuất.

Các khoản đầu tư khổng lồ vào trung tâm dữ liệu, vào nghiên cứu và phát triển (R&D) AI không phải là "tiền ảo". Đó là các khoản chi tiêu vốn (CapEx) thực tế, tạo ra tài sản cố định và cơ sở hạ tầng cho một nền kinh tế số hóa sâu rộng hơn. Đây là nền tảng của một chu kỳ tăng trưởng kinh tế mới, không phải là một cơn sốt nhất thời.

Thận trọng vẫn là cần thiết: Những rủi ro tiềm ẩn của bong bóng AI

Mặc dù FED bác bỏ sự tương đồng với bong bóng dotcom, ông Jerome Powell vẫn tỏ ra hết sức thận trọng và đưa ra những cảnh báo quan trọng. Việc công nhận AI là một động lực tăng trưởng thực không đồng nghĩa với việc thị trường hoàn toàn miễn nhiễm với rủi ro.

Sự tập trung rủi ro vào một vài "gã khổng lồ"

Một trong những lo ngại lớn nhất mà ông Powell chỉ ra là sự tập trung quá mức của tăng trưởng. Lợi ích và thành quả của cuộc cách mạng AI dường như đang dồn vào một số ít doanh nghiệp công nghệ lớn. Hiện tượng này tạo ra rủi ro hệ thống. Nếu chỉ một vài công ty này gặp vấn đề, dù là về công nghệ, pháp lý hay chuỗi cung ứng, nó có thể tạo ra một cú sốc lan tỏa ra toàn bộ thị trường.

Sự tập trung này cũng có nghĩa là thành quả của AI có thể chưa lan tỏa ra toàn bộ nền kinh tế. Trong khi các công ty công nghệ lớn báo cáo lợi nhuận kỷ lục, nhiều lĩnh vực truyền thống khác vẫn đang vật lộn. Sự phân hóa này có thể tạo ra bất ổn vĩ mô về lâu dài.

Định giá cao và nguy cơ điều chỉnh thị trường

Ngay cả khi các công ty AI có lợi nhuận thực, câu hỏi đặt ra là liệu định giá AI trên thị trường chứng khoán có đang trở nên quá cao hay không. Đây là điểm mà nhiều nhà quan sát thị trường bên ngoài FED, như tỷ phú Ray Dalio hay các báo cáo từ Ngân hàng Trung ương Anh (Bank of England), đã lên tiếng cảnh báo.

Thị trường dường như đang "định giá cho sự hoàn hảo", nghĩa là giá cổ phiếu đã phản ánh những kịch bản tăng trưởng lạc quan nhất trong nhiều năm tới. Chỉ cần một chút thay đổi trong kỳ vọng—ví dụ, tốc độ ứng dụng AI chậm lại, chi phí vận hành tăng cao, hoặc các quy định pháp lý siết chặt—cũng có thể kích hoạt một đợt bán tháo và điều chỉnh thị trường mạnh. Mặc dù FED không trực tiếp gọi đây là bong bóng, nhưng họ nhận thức rõ ràng về rủi ro từ việc định giá bị đẩy lên quá cao so với giá trị nội tại, ngay cả khi giá trị đó là có thật.

Tác động thực sự của AI đến kinh tế vĩ mô: Câu hỏi còn bỏ ngỏ

Ngoài những rủi ro về thị trường tài chính, ông Powell cũng chỉ ra rằng những tác động vĩ mô thực sự của AI vẫn cần thêm thời gian để kiểm chứng. Đây là yếu tố then chốt để xác định xem AI có phải là một cuộc cách mạng bền vững hay không.

Bài toán năng suất lao động

Về mặt lý thuyết, AI phải là một động lực thúc đẩy năng suất lao động bùng nổ. Tuy nhiên, giống như thời kỳ đầu của máy tính và Internet, chúng ta đang ở trong "nghịch lý năng suất" (productivity paradox): chúng ta thấy AI ở khắp mọi nơi, nhưng chưa thấy nó thể hiện rõ ràng trong các con số thống kê năng suất quốc gia.

Chủ tịch FED cảnh báo rằng hiệu suất, tác động đến năng suất, và những thay đổi trên thị trường lao động vẫn còn phải chờ kiểm chứng qua thời gian. Sẽ mất nhiều năm để các doanh nghiệp tái cấu trúc hoàn toàn quy trình vận hành và để người lao động thích ứng với các công cụ mới. Nếu sự bùng nổ năng suất này không diễn ra như kỳ vọng, sự hưng phấn của thị trường hiện tại có thể sẽ xẹp xuống.

Biến động thị trường lao động

Tác động của AI lên thị trường lao động là con dao hai lưỡi. Một mặt, nó tạo ra các công việc mới đòi hỏi kỹ năng cao. Mặt khác, nó đe dọa thay thế hàng loạt công việc hiện có. Việc quản lý quá trình chuyển đổi này là một thách thức vĩ mô khổng lồ. Bất ổn xã hội hoặc sự gia tăng đột ngột của thất nghiệp cơ cấu có thể làm suy yếu tăng trưởng kinh tế chung, bất kể thị trường chứng khoán đang hưng phấn ra sao.

Giám sát chặt chẽ là chìa khóa trong kỷ nguyên AI

Tóm lại, quan điểm của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) dưới thời Chủ tịch Jerome Powell là rất rõ ràng: Làn sóng AI hiện tại về cơ bản khác với bong bóng dotcom. Nó được chống đỡ bởi các công ty có lợi nhuận thực, mô hình kinh doanh rõ ràng và đang tạo ra giá trị hữu hình cho nền kinh tế. FED không xem AI là một bong bóng đầu cơ thuần túy, mà đánh giá đây là một động lực tăng trưởng có thật.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là không có rủi ro. FED vẫn khuyến nghị giám sát sát sao các rủi ro đến từ sự tập trung thị trường vào một vài công ty lớn, mức định giá cổ phiếu đang ở mức rất cao, và những tác động chưa chắc chắn lên năng suất cũng như thị trường lao động trong dài hạn.

Đối với các nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách, thông điệp rất rõ ràng: AI là một cuộc cách mạng công nghệ thực sự với tiềm năng to lớn, nhưng sự hưng phấn của thị trường cần được kiềm chế bằng một cái nhìn thực tế. Trong khi kịch bản khủng hoảng kinh tế như dotcom khó có thể lặp lại y hệt, một đợt điều chỉnh thị trường mạnh nếu kỳ vọng thay đổi là hoàn toàn có thể xảy ra.