Theo đó, Mỹ sẽ áp thuế 20% đối với hàng hóa xuất khẩu trực tiếp từ Việt Nam sang Mỹ và 40% đối với hàng hóa từ Trung Quốc chuyển tải qua Việt Nam để xuất sang Mỹ. Đổi lại, Việt Nam cam kết miễn thuế hoàn toàn (0%) cho hàng hóa Mỹ nhập khẩu vào thị trường Việt Nam.
Thỏa thuận này, nếu được triển khai, sẽ tạo ra những tác động sâu rộng không chỉ đến Việt Nam và Mỹ mà còn ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu, các ngành xuất khẩu chủ lực, dòng vốn đầu tư và cán cân thương mại của cả hai quốc gia. Dưới góc nhìn cá nhân, tôi xin chia sẻ, phân tích các tác động kinh tế tiềm tàng của thỏa thuận, tập trung vào những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt, bao gồm mất cân bằng thương mại, khó khăn của các ngành xuất khẩu chủ lực, nguy cơ nhà đầu tư rời bỏ và áp lực cạnh tranh từ hàng hóa công nghiệp giá rẻ từ Mỹ.
1. Về bối cảnh và ý nghĩa của thỏa thuận thuế quan này:
- Thỏa thuận thuế quan này phản ánh chiến lược bảo hộ kinh tế mạnh mẽ của chính quyền Trump, nhằm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ, đặc biệt với các quốc gia có thặng dư thương mại lớn như Việt Nam và Trung Quốc. Với kim ngạch thương mại song phương Việt - Mỹ đạt gần 150 tỷ USD trong năm 2024, trong đó Việt Nam xuất siêu 123,5 tỷ USD, Mỹ coi Việt Nam là một trong những đối tác cần điều chỉnh cán cân thương mại. Việc áp thuế 20% đối với hàng hóa Việt Nam và 40% đối với hàng hóa chuyển tải từ Trung Quốc nhằm hạn chế các hoạt động lẩn tránh thuế và bảo vệ các ngành sản xuất nội địa Mỹ, đặc biệt là thép, nhôm, ô tô và công nghệ cao. Ngược lại, việc Việt Nam miễn thuế 0% cho hàng hóa Mỹ là một nhượng bộ lớn, mở đường cho hàng hóa Mỹ tiếp cận thị trường Việt Nam với chi phí thấp hơn, từ đó thúc đẩy xuất khẩu của Mỹ và cải thiện cán cân thương mại song phương.
Tuy nhiên, thỏa thuận này đặt Việt Nam vào một vị thế khó khăn, khi vừa phải cân bằng quan hệ với Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm khoảng 30% GDP - vừa phải duy trì mối quan hệ với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất với kim ngạch thương mại hai chiều vượt 200 tỷ USD trong năm 2024. Những tác động kinh tế của thỏa thuận này sẽ được phân tích qua các khía cạnh sau.
2. Tác động đến nền kinh tế Việt Nam
a. Mất cân bằng thương mại ngày càng sâu sắc là điều dễ nhận thấy nhất:/
Thỏa thuận thuế quan mới có nguy cơ làm trầm trọng thêm mất cân bằng thương mại giữa Việt Nam và Mỹ. Với mức thuế 20% áp lên hàng hóa xuất khẩu trực tiếp từ Việt Nam, chi phí hàng hóa Việt Nam tại thị trường Mỹ sẽ tăng, làm giảm sức cạnh tranh so với các quốc gia khác như Mexico (thuế 25%) hay Ấn Độ (thuế 26%). Đặc biệt, mức thuế 40% đối với hàng hóa chuyển tải từ Trung Quốc qua Việt Nam sẽ gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp FDI, vốn đóng vai trò quan trọng trong xuất khẩu của Việt Nam. Các công ty Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan, vốn sử dụng Việt Nam như một trung tâm sản xuất để né thuế Mỹ, sẽ phải đối mặt với chi phí cao hơn, dẫn đến nguy cơ suy giảm đơn hàng hoặc chuyển dịch chuỗi cung ứng sang các quốc gia khác như Ấn Độ, Indonesia hoặc Mexico.
Ở chiều ngược lại, việc miễn thuế 0% cho hàng hóa Mỹ sẽ thúc đẩy nhập khẩu từ Mỹ, đặc biệt là các mặt hàng mà Mỹ có lợi thế như ô tô, điện tử, dược phẩm, nông sản (ngô, đậu tương) và khí hóa lỏng (LNG). Với kim ngạch nhập khẩu từ Mỹ hiện chỉ chiếm khoảng 4% tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam (khoảng 12 tỷ USD trong tổng số 300 tỷ USD), việc giảm thuế xuống 0% có thể làm tăng nhập khẩu từ Mỹ lên đáng kể, từ đó thu hẹp thặng dư thương mại của Việt Nam. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức cho các ngành sản xuất nội địa, vốn sẽ khó cạnh tranh với hàng hóa Mỹ giá rẻ.
b. Tác động đến các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam là rất lớn.
Các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, chiếm 64,3% tổng kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ năm 2024, bao gồm điện tử, dệt may, da giày, gỗ và sản phẩm từ gỗ, nông - thủy - hải sản, sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề từ mức thuế 20%. Cụ thể:
- Dệt may và da giày: Với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt 25,3 tỷ USD trong năm 2024, dệt may và da giày là hai ngành chịu tác động lớn nhất. Mức thuế 20% sẽ làm tăng giá thành sản phẩm, khiến hàng Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ như Bangladesh, Ấn Độ, hay Indonesia, vốn có chi phí sản xuất thấp hơn và có thể chịu mức thuế thấp hơn. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm 65% trong số các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may, có thể phải thu hẹp quy mô hoặc dừng hoạt động do lợi nhuận bị bào mòn.
- Nông - thủy - hải sản: Ngành nông - thủy sản, với kim ngạch xuất khẩu 13,8 tỷ USD sang Mỹ trong năm 2024, cũng đối mặt với rủi ro lớn. Mức thuế 20% có thể khiến người tiêu dùng Mỹ chuyển sang các sản phẩm nội địa hoặc từ các quốc gia khác như Ecuador, Chile (thủy sản) hoặc Brazil (nông sản). Đặc biệt, thủy sản Việt Nam, vốn đã phải vượt qua các rào cản thương mại như thuế chống bán phá giá, sẽ càng khó duy trì thị phần.
- Gỗ và sản phẩm từ gỗ: Ngành gỗ, với kim ngạch xuất khẩu 8,3 tỷ USD, vốn được hưởng thuế 0% trước đây, nay phải đối mặt với mức thuế 20%. Điều này sẽ làm giảm lợi thế cạnh tranh của Việt Nam so với các quốc gia như Malaysia hay Indonesia, vốn có thể tận dụng nguồn nguyên liệu tại chỗ và chi phí thấp hơn.
- Điện tử: Ngành điện tử, đóng góp 28,6% kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ (khoảng 45 tỷ USD), sẽ chịu áp lực lớn từ thuế 20% và 40% đối với hàng hóa chuyển tải. Các tập đoàn lớn như Samsung, Intel, và Foxconn, vốn sử dụng Việt Nam làm cứ điểm sản xuất, có thể xem xét tái định vị chuỗi cung ứng sang các quốc gia có điều kiện thương mại thuận lợi hơn, như Ấn Độ hoặc Mexico.
c. Nguy cơ nhà đầu tư rời bỏ Việt Nam là rất cao
Việt Nam đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư FDI nhờ chiến lược “Trung Quốc + 1”, với các tập đoàn lớn như Samsung, Intel, và Foxconn đầu tư hàng tỷ USD vào sản xuất điện tử, dệt may, và da giày. Tuy nhiên, mức thuế 20% và 40% sẽ làm tăng chi phí sản xuất và xuất khẩu, khiến Việt Nam trở thành một điểm đến rủi ro hơn. Theo Viện Friedrich Naumann vì Tự do (FNF), các doanh nghiệp FDI có thể chuyển sản xuất sang các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia, hoặc Mexico, nơi có mức thuế thấp hơn và hưởng lợi từ các hiệp định thương mại như USMCA. Việc này không chỉ làm giảm dòng vốn FDI mà còn gây ra hệ lụy về mất việc làm và suy giảm tăng trưởng kinh tế.
d. Áp lực cạnh tranh từ hàng hóa công nghiệp giá rẻ từ Mỹ
Việc Việt Nam miễn thuế 0% cho hàng hóa Mỹ sẽ tạo điều kiện cho các sản phẩm công nghiệp của Mỹ, đặc biệt là ô tô, điện tử, dược phẩm, và máy móc, tiếp cận thị trường Việt Nam với giá cạnh tranh hơn. Ví dụ, ô tô Mỹ, vốn chịu thuế nhập khẩu từ 8-25% trước đây, nay có thể cạnh tranh trực tiếp với các thương hiệu Nhật Bản, Hàn Quốc, và châu Âu. Điều này sẽ gây áp lực lớn lên ngành công nghiệp ô tô nội địa, vốn đang trong giai đoạn phát triển non trẻ với các thương hiệu như VinFast. Tương tự, các ngành công nghiệp nhẹ như điện tử tiêu dùng, thiết bị y tế, và máy móc tự động hóa của Việt Nam sẽ khó cạnh tranh với các sản phẩm Mỹ có giá thấp hơn nhờ miễn thuế.
3. Tác động đến nền kinh tế Mỹ
a. Trước tiên là lợi ích từ giảm thâm hụt thương mại:/
Thỏa thuận này mang lại lợi ích rõ ràng cho Mỹ trong việc giảm thâm hụt thương mại với Việt Nam, vốn đạt 123,5 tỷ USD trong năm 2024. Mức thuế 20% và 40% sẽ làm giảm lượng hàng hóa Việt Nam và hàng chuyển tải từ Trung Quốc vào Mỹ, từ đó khuyến khích người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ chuyển sang mua hàng nội địa hoặc từ các quốc gia có mức thuế thấp hơn. Đồng thời, việc Việt Nam miễn thuế 0% sẽ thúc đẩy xuất khẩu của Mỹ, đặc biệt là các mặt hàng chiến lược như ô tô, máy bay, khí hóa lỏng, và nông sản. Các tập đoàn như Boeing, General Motors, và Intel sẽ hưởng lợi từ việc tiếp cận thị trường Việt Nam với chi phí thấp hơn, từ đó tăng doanh thu và củng cố vị thế cạnh tranh.
b. Nguy cơ lạm phát và gián đoạn chuỗi cung ứng:
Tuy nhiên, thỏa thuận này cũng tiềm ẩn rủi ro cho nền kinh tế Mỹ. Mức thuế 20% đối với hàng hóa Việt Nam sẽ làm tăng giá các sản phẩm tiêu dùng như điện tử, dệt may, và nội thất, vốn chiếm tỷ trọng lớn trong giỏ hàng hóa nhập khẩu của Mỹ. Theo ước tính của JP Morgan, các mức thuế cao có thể làm tăng chi phí tiêu dùng tại Mỹ lên khoảng 860 tỷ USD trong vài năm tới. Điều này có thể gây ra lạm phát, làm giảm sức mua của người tiêu dùng Mỹ và ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, việc áp thuế 40% đối với hàng hóa chuyển tải từ Trung Quốc qua Việt Nam có thể gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong các ngành như điện tử và dệt may, nơi Việt Nam đóng vai trò trung tâm trong chiến lược “Trung Quốc + 1”.
4. Vậy, giải pháp ứng phó cho Việt Nam là gì trong tình hình này?
Để giảm thiểu tác động tiêu cực từ thỏa thuận thuế quan này, Việt Nam cần triển khai một chiến lược ứng phó toàn diện, kết hợp ngoại giao, cải cách nội tại, và đa dạng hóa thị trường. Dưới đây là một số giải pháp đề xuất:
a. Tăng cường đàm phán ngoại giao:
Hy vọng chính phủ Việt Nam cần tận dụng các kênh đàm phán song phương với Mỹ để giảm mức thuế 20% và 40%, nhấn mạnh vai trò của Việt Nam như một đối tác chiến lược toàn diện và đồng minh đáng tin cậy. Các hợp đồng mua sắm lớn, như máy bay Boeing, khí hóa lỏng, hoặc thiết bị quân sự, có thể được sử dụng như “lá bài” để thuyết phục Mỹ giảm thuế. Đồng thời, Việt Nam cần minh bạch hóa nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, tránh bị cáo buộc lẩn tránh thuế từ Trung Quốc, và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về lao động, môi trường, và sở hữu trí tuệ theo yêu cầu của Mỹ.
b. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu:/
Để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ, Việt Nam cần đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, và ASEAN, nơi Việt Nam đã ký kết các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP, EVFTA, và RCEP. Ví dụ, CPTPP giúp hàng Việt Nam tiếp cận thị trường Canada và Mexico với thuế suất gần 0%, tạo lợi thế cạnh tranh so với các quốc gia không tham gia hiệp định. Đồng thời, Việt Nam cần tăng cường xuất khẩu sang Trung Quốc các mặt hàng thế mạnh như nông sản, thực phẩm chế biến, và công nghiệp nhẹ để cân bằng cán cân thương mại với đối tác này.
c. Nâng cao năng lực cạnh tranh nội tại:
Việt Nam cần đầu tư vào chuyển đổi số, xanh hóa sản xuất, và nâng cao giá trị gia tăng của hàng hóa xuất khẩu để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Các ngành dệt may, da giày, và gỗ cần tập trung vào sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đáp ứng tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị) để duy trì sức cạnh tranh. Đồng thời, Việt Nam cần cải thiện năng suất lao động và giảm chi phí sản xuất thông qua tự động hóa và ứng dụng công nghệ AI.
d. Thu hút và giữ chân nhà đầu tư FDI:
Để ngăn chặn dòng vốn FDI rời bỏ Việt Nam, chính phủ cần tạo ra các cơ chế ưu đãi mới, như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, cải thiện hạ tầng khu công nghiệp, và đảm bảo nguồn cung điện ổn định. Đồng thời, Việt Nam cần hợp tác với các doanh nghiệp Hàn Quốc và Nhật Bản để chuyển giao công nghệ, giúp hàng hóa Việt Nam đáp ứng các rào cản kỹ thuật từ Mỹ và tránh cáo buộc lẩn tránh thuế.
e. Kiểm soát hàng hóa chuyển tải từ Trung Quốc:
Việt Nam cần thiết lập các cơ chế kiểm soát nghiêm ngặt để ngăn chặn hàng hóa Trung Quốc mượn đường xuất khẩu sang Mỹ, từ đó tránh bị Mỹ áp thuế 40% hoặc các biện pháp trừng phạt khác. Điều này bao gồm tăng cường kiểm tra xuất xứ hàng hóa, áp dụng các thủ tục khai báo và phê duyệt mới, và phối hợp với Mỹ trong việc kiểm soát xuất khẩu các sản phẩm công nghệ cao.
Có thể thấy rằng, thỏa thuận thuế quan giữa Mỹ và Việt Nam, với mức thuế 20% đối với hàng hóa Việt Nam, 40% đối với hàng hóa chuyển tải từ Trung Quốc, và miễn thuế 0% cho hàng hóa Mỹ, là một thách thức lớn nhưng cũng mở ra cơ hội để Việt Nam tái cấu trúc nền kinh tế. Trong ngắn hạn, các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, nông - thủy sản, gỗ, và điện tử sẽ chịu áp lực lớn từ mức thuế cao, dẫn đến nguy cơ mất thị phần, giảm đơn hàng, và dòng vốn FDI dịch chuyển sang các quốc gia khác. Hàng hóa công nghiệp giá rẻ từ Mỹ, đặc biệt là ô tô, sẽ gây khó khăn cho các ngành sản xuất trong nước. Tuy nhiên, với các giải pháp chiến lược như đàm phán ngoại giao, đa dạng hóa thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh, và kiểm soát hàng hóa chuyển tải, Việt Nam có thể biến “nguy” thành “cơ”, duy trì đà tăng trưởng kinh tế và củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Về phía Mỹ, thỏa thuận này giúp giảm thâm hụt thương mại và thúc đẩy xuất khẩu, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lạm phát và gián đoạn chuỗi cung ứng. Cuộc chiến thương mại này không chỉ là câu chuyện giữa Mỹ và Việt Nam mà còn là một phần của cuộc đua tái định hình trật tự kinh tế toàn cầu, nơi Việt Nam cần hành động nhanh chóng và khéo léo để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Anoda -2025