Các nền tảng như TikTok, Instagram Reels, và YouTube Shorts đang thay đổi cách chúng ta tiếp cận và xử lý thông tin. Tuy nhiên, sự tiện lợi và tốc độ của các video này không phải lúc nào cũng mang lại hiệu quả tích cực cho tư duy và hành vi của người xem. Thực tế, các nghiên cứu gần đây trong lĩnh vực khoa học thần kinh và tâm lý học đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc lâu dài với nội dung ngắn, có tính chất gây nghiện như vậy có thể tạo ra những thay đổi tiêu cực đáng kể trong não bộ, ảnh hưởng đến cả hành vi và khả năng xử lý thông tin của người xem.

☘️1. Cơ chế của não bộ khi tiếp nhận nội dung ngắn
Khi con người xem các video ngắn, họ liên tục nhận được các kích thích từ hình ảnh, âm thanh, và nội dung phong phú trong khoảng thời gian ngắn. Mỗi lần xem một video mới, não bộ giải phóng dopamine - một loại chất hóa học tạo cảm giác hưng phấn và thỏa mãn. Chu kỳ này lặp đi lặp lại, và sự phấn khích liên tục khiến người xem cảm thấy muốn xem thêm để tiếp tục nhận được những phần thưởng ngắn hạn này. Đây là một biểu hiện của cơ chế "phần thưởng tức thời" (instant gratification), mà theo thời gian, có thể tạo ra thói quen nghiện nội dung ngắn, khiến người xem cảm thấy khó khăn khi phải xử lý các nội dung dài hơn, phức tạp hơn.

☘️2. Các biểu hiện thay đổi trong hành vi và tư duy sau khi tiếp xúc nhiều với video ngắn
Các biểu hiện thường thấy ở người thường xuyên xem video ngắn bao gồm:

🥶Thường xuyên kiểm tra điện thoại: Não bộ đã "quen" với việc tìm kiếm những kích thích nhanh chóng và đa dạng. Điều này dẫn đến một hành vi không ý thức là thường xuyên mở điện thoại kiểm tra, ngay cả khi không có lý do rõ ràng. Người xem thường thấy bồn chồn và khó chịu khi phải chờ đợi hoặc làm việc không có sự kích thích liên tục như khi xem video ngắn.
🥶Giảm khả năng kiên nhẫn và tập trung: Đối với những nội dung dài, người xem video ngắn sẽ khó giữ được sự kiên trì. Các nghiên cứu cho thấy rằng khả năng tập trung giảm đi rõ rệt khi một người đã quen với các nội dung có kết thúc nhanh chóng. Điều này ảnh hưởng đến khả năng học tập, làm việc, và thậm chí là trong giao tiếp.
🥶Khó khăn trong việc xử lý nội dung phức tạp: Các video ngắn thường đơn giản hóa thông tin để dễ tiếp cận hơn. Do đó, những người xem thường xuyên sẽ gặp khó khăn khi phải phân tích một nội dung phức tạp hoặc cần tư duy logic. Họ có xu hướng bỏ qua các chi tiết, hoặc không có khả năng phân tích và hiểu sâu về các khía cạnh khác nhau của vấn đề.
🥶Biểu hiện của sự bồn chồn, căng thẳng: Khi không có nội dung ngắn để xem, nhiều người có cảm giác bồn chồn, không thoải mái, đôi khi là lo lắng. Điều này xảy ra vì não bộ đã quen với việc tiếp nhận những kích thích ngắn hạn. Thiếu sự kích thích này sẽ khiến họ rơi vào trạng thái mất cân bằng cảm xúc.
🥶Khó khăn trong giao tiếp: Khi xem quá nhiều video ngắn, cách mà não bộ xử lý thông tin dần chuyển sang hướng đơn giản, ngắn gọn. Do đó, trong giao tiếp, người xem video ngắn thường không còn kiên nhẫn để nghe người khác chia sẻ dài dòng và dễ tỏ ra không hứng thú. Điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng diễn đạt, khiến họ trở nên nói năng cụt ngủn, thiếu chi tiết.
🥶Suy giảm động lực vận động: Việc dành quá nhiều thời gian cho điện thoại và nội dung ngắn khiến nhiều người trở nên lười vận động. Điều này dẫn đến các vấn đề sức khỏe như béo phì, suy giảm hệ miễn dịch, và giảm khả năng tập trung của não bộ.
☘️3. Tác động của video ngắn lên tư duy và nhận thức
Các nghiên cứu cho thấy rằng việc tiêu thụ quá nhiều nội dung ngắn khiến não bộ gặp khó khăn trong việc xây dựng tư duy phản biện và khả năng tư duy dài hạn. Thay vì có khả năng phân tích một chủ đề toàn diện, người xem video ngắn dần mất đi sự kiên nhẫn và khả năng kết nối các thông tin một cách sâu sắc. Họ dễ tiếp nhận các thông tin đơn lẻ và không có khả năng kiểm chứng hay phản biện, dẫn đến việc nhận thức không còn sắc bén, dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch.

Ngoài ra, sự thay đổi này cũng làm giảm khả năng sáng tạo. Khi não bộ chỉ quen tiếp nhận các ý tưởng và hình ảnh được thiết kế sẵn mà không cần nỗ lực tư duy, người xem mất đi khả năng tưởng tượng và tư duy sáng tạo. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong bối cảnh xã hội cần đến những ý tưởng đổi mới và khả năng tư duy sáng tạo để giải quyết các vấn đề phức tạp.

☘️4. Một số giải pháp khắc phục
🌱Giới hạn thời gian xem: Để giảm thiểu tác động của video ngắn, người dùng có thể giới hạn thời gian xem mỗi ngày. Sử dụng các công cụ giới hạn thời gian hoặc các ứng dụng quản lý thói quen để tự kiểm soát việc tiếp xúc với các nền tảng này.
🌱Tăng cường tiếp xúc với nội dung dài: Thay vì dành thời gian cho các video ngắn, hãy thử đọc sách, xem tài liệu, hoặc các bài viết dài hơn để rèn luyện sự kiên nhẫn và khả năng tập trung.
🌱Xây dựng thói quen tập trung: Thực hành các bài tập như thiền, mindfulness (chánh niệm), hoặc các hoạt động không bị phân tâm giúp cải thiện khả năng tập trung và giảm căng thẳng.
🌱Tham gia các hoạt động thể chất: Điều này giúp kích thích các hoạt động khác trong não bộ và giảm bớt thời gian xem video, giúp não bộ có thời gian hồi phục.

🥶Dù video ngắn mang lại tiện ích và giải trí cũng đáng kể, nhưng việc tiêu thụ quá mức loại nội dung này có thể gây ra những tác động tiêu cực cho não bộ và hành vi. Để tránh những hậu quả này, người dùng cần xây dựng thói quen lành mạnh, kiểm soát thời gian xem và tăng cường sự kiên nhẫn, tập trung. Những thay đổi này không chỉ cải thiện khả năng tư duy và tập trung mà còn giúp mỗi người duy trì sự cân bằng trong cuộc sống.
This&That