IPO không đơn thuần là một sự kiện tài chính hay một mốc son đánh dấu sự trưởng thành của doanh nghiệp. Thực chất, đây là kết quả tự nhiên của cả một hệ thống đã được xây dựng, thử nghiệm và chứng minh qua thời gian. Đó là minh chứng cho sự trưởng thành trong cách vận hành, mức độ minh bạch và năng lực quản trị mà doanh nghiệp đã tích lũy được. Thị trường tài chính, nhà đầu tư tổ chức và cơ quan quản lý không chỉ đơn giản chấp nhận một doanh nghiệp vì con số lợi nhuận hấp dẫn, mà họ cần thấy được bằng chứng về sự kỷ luật, tính chuyên nghiệp và văn hóa quản trị đã được hình thành và vận hành hiệu quả trong thực tế.

Chính vì vậy, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ vững chắc, thiết lập cấu trúc tài chính chuẩn mực, hoàn thiện cấu trúc tổ chức khoa học và triển khai các quy trình minh bạch ngay từ những giai đoạn phát triển đầu tiên. Đây không phải là yêu cầu xa vời mà là nền tảng thiết yếu để doanh nghiệp có thể tự tin bước vào thị trường vốn với tư thế của một tổ chức đã sẵn sàng.

Hệ thống kiểm soát nội bộ - nền tảng của niềm tin

Nếu ví doanh nghiệp như một tòa nhà, thì hệ thống kiểm soát nội bộ chính là kết cấu thép bên trong, giữ cho toàn bộ công trình đứng vững trước mọi thách thức. Một hệ thống kiểm soát nội bộ được thiết kế tốt không chỉ có nhiệm vụ phòng ngừa các sai phạm tài chính hay gian lận, mà còn đảm bảo rằng mọi quyết định kinh doanh được đưa ra dựa trên dữ liệu chính xác, quy trình được chuẩn hóa, và các rủi ro tiềm ẩn đều nằm trong tầm kiểm soát.

Vai trò của hệ thống này thể hiện rõ qua ba khía cạnh thiết yếu. Thứ nhất, nó bảo vệ tài sản và nguồn vốn của doanh nghiệp khỏi mọi hình thức thất thoát, gian lận hoặc các hành vi vi phạm trong quản trị. Trong môi trường kinh doanh đầy biến động, việc có một "hàng rào thép" này không chỉ giúp lãnh đạo yên tâm mà còn tạo ra kỷ luật tự giác trong toàn bộ tổ chức.

Thứ hai, hệ thống kiểm soát nội bộ đảm bảo tính chính xác tuyệt đối của các báo cáo tài chính. Đây chính là yếu tố sống còn khi doanh nghiệp làm việc với các đơn vị kiểm toán độc lập, các nhà đầu tư tổ chức hay Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Một sai sót nhỏ trong báo cáo tài chính có thể dẫn đến sự sụp đổ của niềm tin, kéo theo hàng loạt hậu quả nghiêm trọng về mặt pháp lý và danh tiếng.

Thứ ba, và có lẽ quan trọng nhất trong bối cảnh IPO, là khả năng xây dựng niềm tin với cổ đông và đối tác tài chính. Khi một doanh nghiệp chứng minh được năng lực tự kiểm soát, tự giám sát và duy trì tính minh bạch cao, họ đang gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng đây là một tổ chức đáng tin cậy, xứng đáng với khoản đầu tư của thị trường.

Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp thất bại trong hành trình IPO phần lớn đều có điểm chung: thiếu một hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh mẽ. Hệ quả tất yếu là các sai sót kế toán liên tục xuất hiện, thông tin được cung cấp không thống nhất giữa các bộ phận, và cuối cùng là sự sụp đổ của niềm tin trên thị trường vốn. Đây là bài học đắt giá mà không doanh nghiệp nào muốn trải qua.

Cấu trúc tài chính - bản thiết kế cho giá trị dài hạn

Một cấu trúc tài chính được thiết lập theo chuẩn mực quốc tế, minh bạch trong từng khâu và có tầm nhìn dài hạn chính là điều kiện không thể thiếu cho một thương vụ IPO thành công. Đây không chỉ là việc sắp xếp lại các con số trên bảng cân đối kế toán, mà là quá trình tái cấu trúc toàn diện cách thức doanh nghiệp quản lý nguồn vốn và tài sản của mình.

Trước hết, doanh nghiệp cần phân tách rõ ràng và triệt để giữa vốn chủ sở hữu và vốn vay. Việc "pha trộn" giữa tài sản cá nhân của người sáng lập với tài sản công ty là một thực trạng phổ biến ở nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, nhưng đây lại là rào cản lớn nhất khi bước vào thị trường công chúng. Nhà đầu tư cần thấy được ranh giới rõ ràng để có thể đánh giá chính xác giá trị thực của doanh nghiệp.

Tiếp theo, việc tái cấu trúc mô hình sở hữu và pháp nhân theo hướng đơn giản hóa là bước đi chiến lược. Một cấu trúc sở hữu rõ ràng, dễ hiểu sẽ tạo thuận lợi rất lớn cho quá trình thẩm định và định giá của các nhà đầu tư. Ngược lại, một cấu trúc phức tạp với nhiều lớp công ty con, công ty liên kết chồng chéo sẽ khiến nhà đầu tư e ngại và đặt ra hàng loạt câu hỏi về tính minh bạch.

Về phương diện kế toán và quản trị rủi ro, doanh nghiệp cần xây dựng chính sách tuân theo chuẩn mực kế toán quốc tế IFRS hoặc các chuẩn mực tương đương, đặc biệt nếu có định hướng niêm yết tại các thị trường nước ngoài. Điều này không chỉ giúp báo cáo tài chính có tính so sánh cao mà còn thể hiện sự chuyên nghiệp và cam kết minh bạch của doanh nghiệp.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, việc tối ưu hóa cơ cấu nợ và vốn để đảm bảo các hệ số thanh khoản và đòn bẩy tài chính ở mức hợp lý là điều mà mọi nhà đầu tư chuyên nghiệp đều quan tâm hàng đầu. Đây là những chỉ tiêu được xem xét ngay từ những phút đầu tiên khi đánh giá giá trị của một doanh nghiệp. Nếu hệ số nợ quá cao hoặc khả năng thanh toán yếu kém, dù doanh nghiệp có tiềm năng tăng trưởng tốt đến đâu, nhà đầu tư vẫn sẽ dè chừng.

Có thể nói, cấu trúc tài chính chính là "bản đồ DNA" của doanh nghiệp. Khi được thiết kế cẩn trọng và khoa học, nó sẽ trở thành công cụ mạnh mẽ giúp công ty dễ dàng tiếp cận nguồn vốn, mở rộng quy mô hoạt động và đạt được mức định giá tối ưu nhất khi chính thức bước ra thị trường công chúng.

Hành xử như công ty đại chúng - từ hôm nay

Một trong những bí quyết để IPO thành công chính là doanh nghiệp cần vận hành như một công ty đại chúng ngay cả khi chưa chính thức niêm yết. Đây không phải là sự giả vờ hay bắt chước bề ngoài, mà là việc thực sự áp dụng các chuẩn mực, kỷ luật và văn hóa của một tổ chức niêm yết vào hoạt động hàng ngày.

Cụ thể, báo cáo tài chính và báo cáo hoạt động nên được lập và công bố định kỳ theo từng quý, giống như cách mà các công ty đại chúng đang làm. Điều này không chỉ giúp ban lãnh đạo và các cổ đông nội bộ làm quen với thói quen minh bạch, mà còn tạo ra kỷ luật tự giác trong việc đánh giá kết quả và điều chỉnh chiến lược kịp thời. Hơn nữa, việc được kiểm toán độc lập thường xuyên sẽ phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn, tránh để chúng tích tụ thành rủi ro lớn khi đến giai đoạn chuẩn bị IPO.

Xây dựng văn hóa tuân thủ và đạo đức kinh doanh là một yếu tố không thể thiếu khác. Trong môi trường này, mọi cấp quản lý từ cao đến thấp đều phải chịu trách nhiệm giải trình về các quyết định và hành động của mình. Không có vùng "xám" trong quản trị, không có ngoại lệ cho những cá nhân đặc biệt. Khi văn hóa này được thiết lập, nó sẽ tự động tạo ra một lớp bảo vệ chống lại các hành vi tiêu cực và tăng cường tính liêm chính trong toàn tổ chức.

Công khai thông tin về chiến lược, các rủi ro tiềm ẩn và kết quả hoạt động không chỉ giúp nâng cao niềm tin với nhân viên và đối tác, mà còn tạo ra tính minh bạch mà thị trường đánh giá cao. Khi nhân viên hiểu rõ về tình hình thực tế của công ty, họ sẽ có động lực làm việc tốt hơn và gắn bó lâu dài hơn. Đối tác cũng sẽ tin tưởng hợp tác khi thấy doanh nghiệp không che giấu thông tin.

Cuối cùng, việc tổ chức các cuộc họp nội bộ, họp hội đồng quản trị và thực hiện kiểm toán theo đúng quy trình của một công ty niêm yết thực thụ sẽ giúp cả tổ chức làm quen với nhịp độ và yêu cầu của thị trường công chúng. Đây chính là sự tập luyện thực chiến quý giá, giúp doanh nghiệp phát hiện và khắc phục các điểm yếu trước khi chính thức ra mắt thị trường.

Thực tế đã chứng minh rằng những doanh nghiệp đã quen với "lối sống công ty đại chúng" từ sớm sẽ trải qua quá trình IPO một cách nhẹ nhàng hơn, ít rủi ro hơn và quan trọng là được định giá cao hơn rất nhiều. Bởi lẽ, họ đã có trong tay bằng chứng cụ thể về tính kỷ luật, sự minh bạch và năng lực quản trị chuyên nghiệp, thay vì chỉ có lời hứa hẹn trên giấy tờ.

FPT chính là một minh chứng điển hình cho cách tiếp cận này. Từ rất sớm, FPT đã chuẩn hóa hệ thống tài chính theo chuẩn mực quốc tế IFRS và duy trì việc công bố thông tin minh bạch trong nhiều năm liên tục. Sự chuyên nghiệp nhất quán này không chỉ giúp FPT huy động được nguồn vốn lớn từ thị trường, mà còn khiến tập đoàn trở thành doanh nghiệp Việt Nam được giới đầu tư quốc tế đánh giá cao nhất về chuẩn mực quản trị. Niềm tin mà FPT xây dựng được không đến từ một chiến dịch truyền thông, mà từ hàng chục năm kiên trì với các nguyên tắc minh bạch và kỷ luật trong từng báo cáo, từng quyết định.

Tương tự, Thế Giới Di Động đã xây dựng nên một mô hình quản trị được mô tả là "cởi mở nhưng có kỷ luật". Với hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ và quy trình báo cáo tài chính minh bạch, MWG đã chuẩn bị sẵn sàng cho IPO từ rất lâu trước khi thực sự bước ra thị trường. Khi đến ngày niêm yết, công ty hầu như không gặp phải trở ngại lớn nào bởi văn hóa giải trình và dữ liệu chính xác đã trở thành DNA của tổ chức. Đây chính là lý do các nhà đầu tư tổ chức dành sự tin tưởng mạnh mẽ cho MWG ngay từ những ngày đầu cổ phiếu giao dịch.

IPO - thước đo thực sự của năng lực quản trị

Một quan niệm cần được làm rõ là IPO thành công không đơn thuần đến từ việc có báo cáo lợi nhuận hấp dẫn hay tốc độ tăng trưởng ngoạn mục. Điều mà thị trường thực sự quan tâm là họ có thể tin tưởng vào mô hình quản trị và độ minh bạch tài chính của doanh nghiệp đó hay không. Con số lợi nhuận có thể được tạo ra trong một thời điểm thuận lợi, nhưng một hệ thống quản trị tốt mới là yếu tố đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững trong dài hạn.

Các nhà đầu tư tổ chức, đặc biệt là các quỹ đầu tư quốc tế với kinh nghiệm dày dạn, luôn đặt lên hàng đầu những tiêu chí về chất lượng quản trị. Họ tìm kiếm những doanh nghiệp có hệ thống báo cáo tài chính đã được kiểm toán độc lập trong nhiều năm liên tục, không chỉ một hay hai năm gần đây. Sự ổn định và nhất quán trong báo cáo tài chính là minh chứng cho sự chuyên nghiệp và đáng tin cậy.

Họ cũng đặc biệt coi trọng việc ban kiểm soát và hội đồng quản trị có hoạt động hiệu quả và độc lập hay không. Một hội đồng quản trị nơi các thành viên độc lập thực sự có tiếng nói, dám đặt câu hỏi khó và giám sát chặt chẽ ban điều hành sẽ tạo ra sự cân bằng quyền lực lành mạnh, bảo vệ lợi ích của cổ đông và giảm thiểu rủi ro quản trị.

Các quy trình nội bộ, cơ chế phân quyền rõ ràng và hệ thống kiểm soát rủi ro toàn diện cũng là những yếu tố được cân nhắc kỹ lưỡng. Nhà đầu tư muốn biết rằng khi họ rót tiền vào doanh nghiệp, có một hệ thống chặt chẽ đang bảo vệ khoản đầu tư của họ khỏi các quyết định bốc đồng hoặc các rủi ro không được kiểm soát.

Không kém phần quan trọng là văn hóa doanh nghiệp có đề cao các giá trị liêm chính, trách nhiệm và minh bạch hay không. Một doanh nghiệp nơi mà mọi người từ lãnh đạo đến nhân viên đều coi trọng đạo đức kinh doanh, sẵn sàng từ chối các cơ hội kinh doanh không trong sạch, luôn đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân, chính là doanh nghiệp có nền tảng vững chắc để phát triển lâu dài.

Tất cả những yếu tố này không thể được xây dựng trong vài tháng hoặc thậm chí vài năm trước khi IPO bằng các biện pháp tình thế. Chúng phải được "gieo hạt" và nuôi dưỡng từ những ngày đầu tiên doanh nghiệp bắt đầu hoạt động, từ khi doanh nghiệp còn nhỏ bé và có thể dễ dàng thay đổi văn hóa, quy trình. Đây chính là lý do vì sao nhiều startup thành công trên thế giới đã áp dụng các chuẩn mực quản trị công ty đại chúng ngay từ khi mới gọi vốn vòng đầu tiên.

Vinamilk là một ví dụ xuất sắc về việc áp dụng chuẩn mực quốc tế ngay từ đầu để xây dựng tầm vóc toàn cầu. Là một trong những doanh nghiệp tiên phong sử dụng dịch vụ kiểm toán của các tập đoàn Big4 một cách liên tục, Vinamilk đã công bố báo cáo quản trị minh bạch và tuân thủ các nguyên tắc quản trị công ty theo chuẩn OECD từ rất sớm. Chính nhờ nền tảng quản trị vững chắc này, Vinamilk không chỉ phát triển mạnh mẽ tại thị trường nội địa mà còn trở thành một thương hiệu niêm yết được tôn trọng và công nhận rộng rãi trong khu vực Châu Á.

Chuẩn bị sớm - chìa khóa của lợi thế bền vững

Khi nhìn lại toàn bộ hành trình, có thể thấy rõ rằng việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ vững chắc, thiết lập cấu trúc tài chính chuẩn mực và vận hành theo mô hình công ty đại chúng ngay từ những ngày đầu không chỉ đơn thuần là sự chuẩn bị cho một sự kiện IPO trong tương lai. Đây còn là chiến lược tổng thể để tạo ra giá trị bền vững cho doanh nghiệp trong mọi giai đoạn phát triển.

Những lợi ích thiết thực của cách tiếp cận này rất rõ ràng. Thứ nhất, doanh nghiệp sẽ quản trị rủi ro tốt hơn rất nhiều. Khi có hệ thống kiểm soát chặt chẽ và quy trình minh bạch, các rủi ro tiềm ẩn sẽ được phát hiện sớm và xử lý kịp thời trước khi chúng phát triển thành khủng hoảng. Điều này giúp doanh nghiệp tránh được những tổn thất lớn và duy trì sự ổn định trong hoạt động.

Thứ hai, khả năng thu hút các nhà đầu tư chiến lược sẽ tăng lên đáng kể. Khi doanh nghiệp đã có sẵn một hệ thống quản trị chuyên nghiệp, việc thuyết phục các nhà đầu tư tầm cỡ tham gia vào các vòng gọi vốn trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Các nhà đầu tư này không chỉ mang đến nguồn vốn mà còn đem theo kinh nghiệm, mạng lưới quan hệ và uy tín giúp doanh nghiệp phát triển nhanh hơn.

Thứ ba, uy tín và giá trị thương hiệu của doanh nghiệp sẽ được nâng cao trong mắt mọi bên liên quan. Khách hàng tin tưởng hơn khi biết họ đang giao dịch với một công ty quản trị tốt. Đối tác kinh doanh sẵn sàng hợp tác lâu dài hơn. Nhân tài cũng mong muốn gia nhập một tổ chức chuyên nghiệp có tương lai sáng sủa.

Và quan trọng nhất, doanh nghiệp sẽ đạt được sự trưởng thành thực sự về quản trị – đây chính là yếu tố cốt lõi quyết định khả năng tồn tại và phát triển bền vững trên thị trường vốn. Một doanh nghiệp trưởng thành không chỉ biết cách kiếm lợi nhuận, mà còn biết cách bảo vệ lợi nhuận đó, biết cách phân bổ nguồn lực hiệu quả, biết cách cân bằng giữa tăng trưởng và rủi ro, và biết cách xây dựng niềm tin với tất cả các bên liên quan.

Cuối cùng, điều cần nhớ là một công ty có thể "niêm yết" trên sàn chứng khoán sau vài năm chuẩn bị gấp rút, hoàn thành đủ các thủ tục hành chính và đáp ứng các yêu cầu tối thiểu về mặt con số. Nhưng để thực sự được thị trường "niêm yết trong lòng" các nhà đầu tư, được họ tin tưởng, ủng hộ và sẵn sàng đồng hành qua những thăng trầm, doanh nghiệp phải chứng minh được sự chuyên nghiệp không thể chối cãi, tính minh bạch trong từng hành động và kỷ luật nghiêm ngặt thể hiện qua từng con số và quy trình.

Và hành trình đó, không bắt đầu từ ngày quyết định IPO, mà bắt đầu từ hôm nay – ngay lúc này, khi doanh nghiệp còn có đủ thời gian và không gian để xây dựng nền móng vững chắc cho tương lai.

Một dấu hiệu đáng mừng là ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của việc này. Meeyland, một doanh nghiệp công nghệ bất động sản, gần đây đã công bố kế hoạch tham vọng niêm yết tại sàn Nasdaq ở Hoa Kỳ. Điều đáng chú ý không nằm ở tham vọng vươn ra toàn cầu, mà ở cách thức Meeyland chuẩn bị cho bước đi này. Họ đã chủ động xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ và báo cáo tài chính theo đúng chuẩn mực quốc tế, phát triển bộ phận quan hệ nhà đầu tư để duy trì kết nối thường xuyên với giới đầu tư, và quan trọng nhất là kiên trì với văn hóa minh bạch, tuân thủ chuẩn mực trong từng quyết định tài chính hàng ngày.

Đây không chỉ là câu chuyện của một doanh nghiệp công nghệ, mà là tín hiệu tích cực cho thấy thế hệ doanh nghiệp Việt Nam mới đã sẵn sàng cạnh tranh trên đấu trường quốc tế – không chỉ bằng sản phẩm và dịch vụ sáng tạo, mà bằng chất lượng quản trị đạt chuẩn toàn cầu. Từ FPT, MWG, Vinamilk đến Meeyland, mỗi câu chuyện thành công đều khẳng định một chân lý: chuẩn bị sớm, chuẩn bị đúng, và chuẩn bị bằng hành động thực chất chính là con đường ngắn nhất đến với một IPO thành công và bền vững.

ĐỌC THÊM: DOANH NGHIỆP NÊN “SỐNG NHƯ CÔNG TY ĐẠI CHÚNG” TỪ SỚM – CHÌA KHÓA ĐỂ IPO THÀNH CÔNG VÀ BỀN VỮNG